O Helu

Jak piraci zatopili Stary Hel

Tomasz Słomczyński, 9 sierpnia 2009

Najprawdopodobniej w przybrzeżnych wodach Helu znajdują się fundamenty dużego średniowiecznego miasta. Skąd się tam wzięły i dlaczego naukowcy nie mogą ich zbadać?

Przed stu laty jedną z atrakcji, jakich mogli doświadczyć wypoczywający w Helu letnicy, było wypłynięcie na tzw. cmentarną toń. By podziwiać ruiny podwodnego miasta, należało wynająć łódź z doświadczonym rybakiem i wyprawić się ledwie kilkaset metrów od brzegu.

Ale przekonać miejscowych do takiej wyprawy nie było łatwo. Niejeden wzdragał się na wspomnienie ludzkich szczątków, jakie czasem znajdował razem z rybami w sieci po połowie w tamtym miejscu.

Wypłukiwało je morze z cmentarza znajdującego się kilka metrów pod powierzchnią wody. Co bardziej przesądni wierzyli, że dawni helanie wciąż zaludniają podwodne miasto. I biada tym, którzy spoglądając w toń dojrzą piękne i rozwiązłe helanki. Z wody wysuną się silne dłonie ich ojców, mężów, kamratów i wciągną łódź…

(…) W roku 1396, kiedy Stary Hel był u szczytu swego rozkwitu, do miasta zbliżyła się potężna armada, 84 kogi i holki. Na Bałtyku grasowali wtedy piraci zwani Witalijczykami. Krzyżacy zgrupowali w Helu swoje siły właśnie przed karną ekspedycją przeciwko morskim zbójom. Żaglowce stacjonowały przez moment na redzie i w tutejszym porcie.

Witalijczyków można nazwać zbuntowanymi kaprami, czyli morskimi najemnikami. Wcześniej byli wynajmowani przez skandynawskich i niemieckich możnowładców. Łupili wówczas na zlecenie. Później, pozostając bez zleceń, rozpoczęli rabunek na własną rękę. Siali postrach na Bałtyku…

czytaj całość

Hel (kaszub. Hél)– miasto w województwie pomorskim, w powiecie puckim, położone na cyplu yplu Mierzei Helskiej, nad Morzem Bałtyckim.

Ośrodek turystyczny i kąpielisko nadmorskie, ośrodek rybołówstwa, garnizon Marynarki Wojennej z portem wojennym. Port morski Hel ma przystań rybacką, jachtową i żeglugi pasażerskiej.

Hel wywodzi się z miasta o tej samej nazwie, które na skutek zmiany linii brzegowej zostało zatopione przez wody Zatoki Puckiej.

Hel po raz pierwszy wzmiankowany w 1198 roku jako kaszubska wieś o nazwie Gellen i ośrodek handlu śledziami. W jednej z duńskich kronik wspomniano, że uszkodzony statek króla Waldemara II Zwycięskiego osiadł na „Wyspie Hel”. Szybki rozwój miasta nastąpił w XII w., i już w XIII w. miejscowość stała się jednym z najważniejszych centrów handlowych regionu, rywalizującym z pobliskim Gdańskiem.

Zgodnie z przesłankami historycznymi już przed 1266 roku Hel posiadał prawa miejskie nadane na prawie lubeckim przez księcia pomorskiego Świętopełka II. Akt lokacyjny został potwierdzony przez Krzyżaków w 1378 r., gdy ci zajęli miasto, opanowując Pomorze Gdańskie.

Ówczesne miasto było położone około 1,5 km od dzisiejszego. Miało kościół, szpital, ratusz, dwa rynki i mały port. Jednakże w XV w. mierzeja zaczęła się zmniejszać na skutek erozji.

W 1417 roku zbudowano kościół św. Piotra, patrona rybaków. Hel doświadczył okresu wzrostu, ale później ustąpił miejsca szybciej rosnącemu miastu Gdańsk. W 1466 roku król Polski Kazimierz IV przyznał Hel jako lenno Gdańskowi, kończąc stuletnią walkę o dominację nad gospodarką Zatoki Gdańskiej. Przejście pod gdańską jurysdykcję spowodowało upadek Helu. W 1526 roku król Zygmunt I Stary wycofał przywileje przyznane wcześniej Helowi i sprzedał miasto z mierzeją władzom Gdańska. Od tamtej pory los Helu był związany z większym sąsiadem. Z czasem stare miasto strawił pożar i zostało zalane przez wody morskie.

Współczesne miasto powstało jako osada zwana wówczas Nowym Helem, do której mieszkańcy pobliskiego Starego Helu emigrowali z powodu kłopotów gospodarczych miasta. Jeszcze w XV w. panowała równowaga między obydwoma ośrodkami.

Hel został przyłączony do Królestwa Prus wraz z Gdańskiem dopiero przy II rozbiorze Polski w 1793 roku.W XVII i XVIII w. przedłużające się działania wojenne i klęski żywiołowe poważnie zaszkodziły miastu, którego populacja znacząco zmalała i w 1872 roku rząd nowo utworzonego państwa niemieckiego zniósł prawa miejskie, przyznane Helowi sześć wieków wcześniej.

Upadek został powstrzymany w 1893 roku, kiedy we wsi został zbudowany port rybacki. Stanowił on schronienie dla statków rybackich, stał się też popularnym celem wycieczek weekendowych dla mieszkańców Gdańska i Sopotu. W 1896 roku wsi przyznano status nadmorskiego uzdrowiska. Stary Hel – gród z IX–XIII wieku, a następnie miasto w XIII–XVII wieku, zatopione z powodu cofania się linii brzegowej Mierzei Helskiej. W przeszłości ważny ośrodek handlu i znaczący port.

Pierwsze wzmianki o grodzie pochodzą z IX wieku. Osada przeżywała bujny rozwój, stając się znaczącym miastem, głównie dzięki rybołówstwu za sprawą morza bogatego w śledzie. Szybki rozwój miasta nastąpił w XII w. Prawa miejskie Hel otrzymał około 1260 roku. Był już wówczas znacznym ośrodkiem handlowym i rzemieślniczym, a manifestacją jego zamożności był ratusz z zegarem mechanicznym. W szczytowym okresie rozwoju miasto liczyło blisko 1,2 tys. mieszkańców, a na zabudowę składało się co najmniej 180 domów. Miasto najprawdopodobniej nie było obwarowane. Poza ratuszem był kościół pw. NMP, szpital Bożego Ciała i więzienie.

W Starym Helu swoje bazy wypadowe mieli piraci, atakujący statki płynące do Gdańska. W 1396 roku w mieście stacjonowała licząca 84 okręty krzyżacka flota, która szykowała się do wyprawy karnej przeciw witalijczykom. Pod koniec średniowiecza miasto zaczęło podupadać, gdy ławice śledzi przeniosły się w inne rejony Bałtyku, a gdańscy kupcy zaczęli wykupywać usługi helskich rybaków na nieuczciwych zasadach. Dodatkowo Kazimierz IV Jagiellończyk oddał miasto pod zwierzchność Gdańska, co spowodowało nałożenie na (Stary) Hel licznych danin i podatków. Kłopoty gospodarcze oraz surowe prawodawstwo miejskie spowodowały emigrację ludności z miasta, wówczas powstała także w pobliżu osada, który z czasem rozwinęła się we współczesny Hel (wówczas Nowy Hel). Jeszcze w XV w. panowała równowaga między obydwoma ośrodkami.W Wielkanoc 1572 roku miasto Stary Hel strawił pożar(wywołany prawdopodobnie przez szwedzkich żołnierzy), który przyśpieszył upadek miasta.

Jednym z nielicznych budynków, który przetrwał był kościół, którego mury wizytował w 1702 r. biskup Stanisław Szembek. Wkrótce potem ruiny kościoła rozebrano, a materiał wykorzystano do rozbudowy kościoła luterańskiego w Nowym Helu. Do zniszczenia miasta przyczyniło się także morze, które podmywało budynki.

W początku XVIII wieku miasto było tylko skupiskiem porzuconych ruin, z czasem wchłoniętych przez Bałtyk. Jedynymi śladami po Starym Helu były wyławiane okresowo kości, pochodzące z zalanego starohelskiego cmentarza. Mieszkańcy mierzei utrzymywali, że jeszcze na początku XX wieku na Helu znajdowały się drogowskazy prowadzące do zatopionego miasta.

Według legendy miasto zostało zniszczone z powodu pychy mieszkańców podczas burzy przez wielkie fale i trzęsienie ziemi. Legenda głosi też, że wiele lat po kataklizmie spod wody słyszany był dźwięk dzwonów z zatopionego miasta.

Pod koniec dwudziestolecia międzywojennego w Helu rozpoczęto budowę portu wojennego. Podczas prac w odległości kilkuset metrów na północny zachód od portu rybackiego w Helu, na głębokości dwóch–trzech metrów natrafiono na ruiny Starego Helu. Ruiny przebadali wstępnie archeolodzy z Torunia, jednak wysoki priorytet inwestycji sprawił, że badania były krótkie, po czym ruiny zostały zasypane, a port pośpiesznie ukończony. Także obecnie prace archeologiczne są niemożliwe z powodu położenia ruin na terenach wojskowych.

oprac. za wikipedią